Velibor Lalić, profesor na Fakultetu bezbjednosnih nauka u Banjaluci, autor je prvog naučnoistraživačkog rada koji pokazuje posljedice na stanovništvo Novog Grada zbog potencijalnog odlaganja nuklearnog i drugih otpada na Trgovskoj gori u Dvoru na Uni, koja je udaljena vazdušnom linijom oko 850 metara od ove lokalne zajednice u BiH.
Koautori rada „Skladište radioaktivnog otpada u graničnom području između Republike Hrvatske i Bosne i Hercegovine – perspektiva ljudske bezbjednosti“ su Predrag Ćeranić, dekan Fakulteta bezbjednosnih nauka u Banjaluci, i Duško Baškalo, asistent na ovom fakultetu.
U sklopu rada urađeno je istraživanje u Novom Gradu, odnosno da se istraže percepcije lokalnog stanovništva i implikacije planiranog projekta na ljudsku bezbjednost.
U fokusgrupnom intervjuu je učestvovalo 11 ispitanika koji su stalni stanovnici Novog Grada, a rezultati istraživanja su pokazali snažno neslaganje lokalnog stanovništva sa najavljenim projektom i brojne negativne implikacije na ljudsku bezbjednost.
Namjera istraživanja je bila da se dođe do saznanja u kojoj mjeri najavljeni projekat Republike Hrvatske na Trgovskoj gori utiče na ljudska prava i održiv razvoj lokalne zajednice Novi Grad, ali i šire.
Profesor Lalić je u intervjuu za „Nezavisne novine“ govorio o ciljevima istraživanja, šta su sve obuhvatala istraživanja, te da li ovaj rad može biti jedan od dokaza Bosne i Hercegovine u borbi protiv odlaganja otpada na Trgovskoj gori.
NN: Koji su bili ciljevi Vašeg istraživanja?
LALIĆ: Problem istraživanja identifikovali smo u činjenici da u javnom diskursu stanovništvo lokalnih zajednica sa potencijalno ugroženih područja, u ovom slučaju stanovništvo Novog Grada, nije u dovoljnoj mjeri prepoznato kao akter koji ima značajan kapacitet da utiče na kreiranje politika u vezi sa izgradnjom skladišta radioaktivnog otpada iz NE Krško na Trgovskoj gori.
Ugrožene lokalne zajednice imaju značajan potencijal da budu značajni akteri u ovom procesu, koji je od egzistencijalnog značaja za njihov opstanak na tom području. Cilj ovog rada je ispitivanje stavova, mišljenja i iskustava lokalnog stanovništa u vezi sa projektom skladištenja radioaktivnog otpada iz NE Krško na Trgovskoj gori.
Osnovno istraživačko pitanje smo formulisali na sljedeći način: Kakav je uticaj izgradnje skladišta radioaktivnog otpada iz NE Krško na Trgovskoj gori na potencijalno ugroženo stanovništvo na teritoriji BiH, odnosno koje su implikacije tog projekta na ljudsku bezbjednost?
Ovo istraživanje je eksplorativno, s obzirom na to da nisu vršena istraživanja u kojima se sagledavaju implikacije na ljudsku bezbjednost stanovnika potencijalno ugroženih područja na teritoriji BiH. Istraživanjem smo htjeli da ukažemo na ozbiljnost posljedica sa intencijom da se akademska zajednica u većoj mjeri uključi u istraživanja ovog problema.
NN: Kako je samo pominjanje potencijalnog odlagališta u blizini Novog Grada uticalo na stanovništvo ove opštine?
LALIĆ: Tokom izlaganja učesnika u istraživanju emotivni naboj kod njih je očigledan, kao i spremnost za razgovor na temu Trgovske gore. Očigledno je da je to pitanje od životne važnosti za njihovu zajednicu. Njihov strah je evidentan jer su oni najbliži spornoj lokaciji, a time su i najugroženiji. Prisutan je strah i od budućnosti, ne toliko za njih, već je u pitanju budućnost njihove djece. Učesnici na samom početku razgovora navode da planirana izgradnja skladišta radioaktivnog otpada u neposrednoj blizini njihovog grada već ima negativne posljedice.
Negativan uticaj na održivost zajednice (demografsku, ekonomsku, ekološku) dominira u njihovom izlaganju. Učesnici u diskusiji navode da ne postoji razumijevanje na višim nivoima za problem Trgovske gore, koji je za njih egzistencijalne prirode.
Vrlo emotivno doživljavaju inertnost državnih institucija u rješavanju problema Trgovske gore. Jedna od učesnica je u vezi s tim izjavila: „To je ubistvo, to je nasilje nad nama!“
Drugi učesnik je to opisao sljedećim riječima: „Prepušteni smo sami sebi… Realno smo prepušteni sami sebi, pa šta nam bude – bude“.
Navode da već skoro deset godina državne institucije donose određene zaključke u raznim radnim tijelima, a da se konkretno ništa ne dešava u cilju zaustavljanja izgradnje skladišta radioaktivnog otpada.
NN: Šta je sve obuhvatilo istraživanje?
LALIĆ: U ovom radu smo pošli od ljudske bezbjednosti kao konceptualnog okvira istraživanja. U suštini koncepta ljudske bezbjednosti su pitanja zaštite ljudskih prava i održivog razvoja.
Koncept ljudske bezbjednosti sadrži sedam dimenzija: ekonomska bezbjednost, bezbjednost hrane, zdravstvena bezbjednost, bezbjednost prirodne sredine, lična bezbjednost, bezbjednost zajednice i politička bezbjednost.
Namjera je bila da dođemo do saznanja u kojoj mjeri najavljeni projekat Republike Hrvatske na Trgovskog gori utiče na ljudska prava i održiv razvoj lokalne zajednice Novi Grad, ali i šire.
Ispitanici su imali priliku da saopšte stavove, vlastita iskustva, viđenja i osjećanja u vezi sa izgradnjom skladišta radioaktivnog otpada u blizini mjesta u kome žive. Ispitanici su objašnjavali kakav uticaj na njih lično ima izgradnja skladišta radioaktivnog otpada, sagledavajući to pitanje kroz prizmu sedam istraživanih dimenzija ljudske bezbjednosti.
Rezultati istraživanja su pokazali snažno neslaganje lokalnog stanovništva sa najavljenim projektom i brojne negativne implikacije na ljudsku bezbjednost. Jedna učesnica navodi da kod lokalnih privrednika dominira stav da razvoja nema i da ga neće biti.
Ukoliko se realizuje projekat izgradnje skladišta radioaktivnog otpada, postojeći biznisi će biti ugašeni. U tom slučaju nema govora o poljoprivredi i proizvodnji zdrave hrane ili turizmu.
Rijeka Una, „naš biser“, citirajući riječi učesnika, ostaće neiskorišten prirodni potencijal. Negativne posljedice odražavaju se na turizam koji se bazira na prirodnim ljepotama rijeke Une, Sane i krajolika. Postojeća situacija djeluje destimulirajuće i na investicije kojih više nema. Zabilježeni su primjeri odustajanja investitora od planiranih projekata. Po njihovom viđenju, investicije nisu isplative u besperspektivnom području. Učesnici navode i mogući negativan uticaj na poljoprivredu, odnosno na prodaju poljoprivrednih proizvoda. To će dodatno otežati položaj poljoprivrednika na tom području.
Na primjer, pčelarstvo je jedna od djelatnosti lokalnog stanovništva, a već sada je otežan plasman meda iz Novog Grada.
Radioaktivni otpad na lokaciji koja nije prihvatljiva za zajednicu promijeniće prehrambene navike stanovništva, dovešće do bojazni da se konzumiraju domaći proizvodi zbog konstantnog straha od radijacije.
Najveći strah učesnika jeste kontaminacija vodnih resursa i tla. Posebno su zabrinuti za vodu, koja se koristi za piće stanovništva. Izgradnjom skladišta rizici upotrebe vode za piće su znatni, a dio stanovništva, vjerovatno iz straha, bio bi prinuđen da kupuje vodu iz drugih područja, što je za njih dodatno finansijsko opterećenje.
Takođe, svi učesnici su saglasni da je izgradnja skladišta radioaktivnog otpada primarno pitanje njihovog zdravlja. Njihova najveća briga je potencijalna opasnost kontaminacije životne sredine, koja može trajno ugroziti zdravlje.
NN: Koliko je trajalo istraživanje i pisanje ovog rada, te da li se nadate da će ovaj rad biti jedan od dokaza u borbi protiv odlagališta nuklearnog i drugih otpada na Trgovskoj gori?
LALIĆ: Pošto je ovo istraživanje eksplorativno, dakle slična istraživanja nisu ranije vršena na tom području, pripreme (pregled literature, metodologija, pripreme za terenski rad itd.) su mnogo duže trajale nego faza prikupljanja i interpretacije podataka. Naučna zajednica treba da značajnije doprinese stvaranju naučno utemeljenih argumenata koji će poslužiti u eventualnom pravnom sporu između Bosne i Hercegovine i Republike Hrvatske. Naša namjera je da ovim istraživanjem zainteresujemo istraživače za slučaj Trgovske gore i da oni svojim naučnim radom daju pun doprinos rješavanju ovog značajnog regionalnog problema.
