Profesor ustavnog prava i nekadašnji sudija, Milan Blagojević za objasnio je značenje procesa „mirnog razdruživanja“, te otkrio da li je ono izvodivo u slučaju BiH
Nedavno usvajanje Rezolucije o genocidu u Srebrenici izazvalo je talas reakcija među političkim zvaničnicima Republike Srpske.
Na čelu sa predsjednikom RS Miloradom Dodikom i premijerom RS Radovanom Viškovićem, srpski politički vrh je pokrenuo narativ o tzv. „mirnom razdruživanju“ Federacije BiH i RS, sa akcentom da se ne radi o secesiji. Ipak ova fraza, prvi put upotrijebljena u javnom diskursu, odmah je povezana sa dugogodišnjom pričom o secesiji Republike Srpske.
Šta u slučaju BiH znači „mirno razdruživanje“?
No, šta bi zapravo formalno-pravno značilo „mirno razdruživanje“? Prema riječima profesora ustavnog prava i bivšeg sudije, Milana Blagojevića, ovaj proces je pravno dozvoljen u državama složenog uređenja ukoliko se njene jedinice sporazumno dogovore o istom te kao primjer Blagojević navodi slučaj Čehoslovačke čijim ustavom ovo pravo nije bilo zabranjeno.
– Dakle, „mirno razdruživanje“ je pravno dozvoljeni način ugovaranja kojim se, uglavnom u do tada složenim državama – federacijama, njene federalne jedinice ugovornim putem sporazumijevaju o izlasku jedne od njih, ili svake od njih, iz sastava dotadašnje federalne države i nastavku postojanja tih izdvojenih federalnih jedinica kao samostalnih država ili njihovom državno-političkom ujedinjavanju sa nekom drugom državom. U nedavnoj prošlosti kao primjer mirnog razdruživanja može se navesti slučaj Čehoslovačke. Ona je bila federacija Češke i Slovačke, koja je mirnim razdruživanjem, sporazumom između te dvije federalne jedinice, prestala da postoji, a iz nje su nastale dvije nove države – Češka na jednoj, i Slovačka na drugoj strani. Ustav dotadašnje Čehoslovačke nije nijednom svojom odredbom zabranjivao takav oblik razdruživanja, čime se može objasniti zašto nikada nije dovedena u pitanje pravna valjanost razdruživanja Češke i Slovačke – navodi profesor Blagojević.
Međutim, situacija u Bosni i Hercegovini je daleko složenija. Ustav BiH eksplicitno ne zabranjuje mirno razdruživanje, ali problem nastaje u praktičnoj primjeni. BiH je specifična po svom uređenju i složenim unutrašnjim političkim odnosima, koji onemogućavaju postizanje konsenzusa oko mirnog razdruživanja. Blagojević ističe da, iako je „de jure“ moguće, „de facto“ mirno razdruživanje u BiH neće biti ostvarivo zbog neslaganja Federacije BiH.
– Ni Ustav BiH ne propisuje zabranu ovakvog razdruživanja, ako bi Republika Srpska i Federacija BiH postigle takav sporazum. Međutim, za razliku od Češke i Slovačke, izvjesno je da takvog sporazuma ovdje u BiH neće biti, jer na njega ne bi pristala Federacija BiH. Dakle, zbog toga je nemoguće razdruživanje u BiH, to jest ono je moguće pravno, jer to Ustav BiH ne zabranjuje, ali je faktički nemoguće zato što jedan od konstituenasa BiH, Federacija BiH, na to ne pristaje – objašnjava Blagojević.
Pitanje secesije Republike Srpske: Šta kaže slovo zakona?
Secesija, odnosno otcjepljenje, podrazumijeva upotrebu sile i podršku moćnih svjetskih sila, kao što je bio slučaj sa raspadom SFRJ. Primjeri Slovenije i Hrvatske, koje su uz podršku Zapada uspjele ostvariti secesiju, jasno pokazuju da je podrška moćnih država ključna za uspjeh takvih pokreta.
Priča o secesiji Republike Srpske učestala je pojava u političkom diskursu, ali pitanje je da li je ona zaista moguća i teoretski i praktično s aspekta Ustava BiH i Dejtonskog mirovnog sporazuma. Blagojević navodi da secesionizam može imati pravno osnovane razloge, naročito ako određena cjelina unutar države trpi sistematsku diskriminaciju koja ugrožava njen opstanak. U takvim uslovima, prema međunarodnom pravu, cjelina ima pravo na tzv. remedijalnu secesiju, kao uslov za preživljavanje.
– Za razliku od razdruživanja, secesija se ostvaruje silom. Onaj dio dotadašnje države koji želi izaći iz nje, čini to upotrebom moći i sile, uz uslov da ima moć i silu da to ostvari, a kako iskustvo govori secesije završavaju uspjehom pod uslovom da ih podržava i jedna ili više svjetskih sila. Primjer koji potvrđuje upravo rečeno jeste nasilni raspad bivše SFRJ. Naime, secesionizam u Sloveniji i Hrvatskoj, koji je upotrebom sile želio da ove dvije republike izađu iz SFRJ, imao je snažnu podršku sila kakve su Njemačka, Velika Britanija, SAD, jednom riječju Zapad, pa je prevashodno zahvaljujući toj podršci imao onu potrebnu moć i silu koje su secesionističkim snagama u Sloveniji i Hrvatskoj omogućile da razbiju SFRJ, otcijepe te republike iz nje i formiraju ih kao zasebne države, koje su ubrzo zatim dobile priznanje upravo od tog Zapada, koje se naziva tzv. međunarodnim priznanjem – ističe Blagojević.
Ono što Blagojević napominje, da u ovom slučaju treba gledati i pravo na samoopredjeljenje naroda koje je garantovano Paktom UN o građanskim i političkim pravima, koji Pakt je sastavni dio pravnog poretka u BiH, saglasno Aneksu I uz Ustav BiH.
– Naime, ako određena cjelina unutar neke države trpi organizovanu, sistematsku, rasprostranjenu i kontinuiranu diskriminaciju kojom se dovodi u pitanje sam opstanak te cjeline i prava koja ona ima, te ako se radi o diskriminacionoj praksi za koju nema izgleda da će prestati, onda se u međunarodnom pravu smatra da u tim uslovima takva cjelina unutar države ima pravo na secesiju, tzv. remedijalnu secesiju, jer je ona uslov za preživljavanje i opstanak te cjeline. U tom smislu treba gledati i pravo na samoopredjeljenje naroda koje je garantovano Paktom UN o građanskim i političkim pravima, koji Pakt je sastavni dio pravnog poretka u BiH, saglasno Aneksu I uz Ustav BiH – zaključuje Balgojević
Iako „mirno razdruživanje“ zvuči kao teoretski prihvatljivo rješenje za složene političke odnose unutar BiH, praksa pokazuje da je postizanje takvog sporazuma gotovo nemoguće. S druge strane, secesija Republike Srpske, iako teoretski moguća uz određene uslove, suočava se sa ogromnim praktičnim i političkim preprekama. Bez konsenzusa među konstitutivnim narodima i podrške međunarodne zajednice, oba scenarija ostaju daleko od stvarnosti.
