„Šume RS“ su godinama gomilale i gubitke i višak radnika, pa je ovo javno preduzeće, koje gazduje najvećim prirodnim resursom Republike Srpske, umjesto „zlatne koke“ postalo – socijalni slučaj.
Zvuči nevjerovatno, ali je istina: umjesto da puni budžet i bude zamajac razvoja, “Šume RS” se moraju spasavati injekcijom od nekoliko desetina miliona KM iz budžeta RS.
Višak zaposlenih i loše poslovanje je dovelo ovo javno preduzeće na ivicu ambisa, a moglo bi se desiti da “Šume RS” u ambis povuku i male opštine, koje decenijama žive od šumarstva. Na to već odavno upozoravaju sindikati.
– Ako se hitno ne reaguje, neće propasti samo ovo javno preduzeće, raspašće se čitav lanac ekonomskog, socijalnog i društvenog života u mnogim opštinama Republike Srpske – upozorili su ljetos iz Sindikata zaposlenih u Šumama RS.
Predsjednik ovog sindikata, Aleksandar Koprivica, rekao je ranije za Srpskainfo da postoji ozbiljna opasnost da oko milion hektara šuma u javnom vlasništvu, kojima sada upravlja Javno preduzeće “Šume RS”, bude izdato pod koncesiju.
– Ako šume dođu u ruke koncesionara, on će drvo voziti svojim drvoprerađivačima, a za lokalna preduzeća i preduzetnike neće biti mjesta. I šta će onda biti sa školom ili Domom zdravlja u Čajniču, na primjer. Hoće li se zatvoriti škola? I ko će uopšte ostati da živi u toj opštini i od čega će živjeti – zapitao se Koprivica.
“Šume RS” sada pokušavaju da se izvuku iz čabra drastičnim smanjenjem broja zaposlenih. Podsjećamo, na platnom spisku ovog preduzeća je 4.341 radnik, a prema EU standardima, za uspješno poslovanje bi ih, s obzirom na godišnji etat, trebalo biti duplo manje.
U “Šumama RS” pokušavaju da smanje broj zaposlenih za 1.000 radnika, ali i to će biti teška misija. Ideja je da stimulativnim otpremninama, koje bi, u prosjeku, iznosile oko 23.000 KM po radniku, privole zaposlene da dobrovoljno daju otkaz, ili da odu u penziju prije nego što bi to po sili zakona morali učiniti.
Čak i ako se javi dovoljan broj zainteresovanih, za stimulativne otpremnine za 1.000 radnika valja obezbijediti oko 23 miliona KM.
S druge strane opet se javlja, uslovno rečeno, demografski problem: najviše prekobrojnih radnika ima u malim i skrajnutim opštinama, koje se oslanjaju gotovo isključivo na šumarstvo i preradu drveta.
Tako je, prema prvim procjenama, u već pomenutom Čajniču, višak čak 130 zaposlenih, u Šumskom gazdinstvu u Han Pijesku je prekobrojan svaki treći radnik, jer bi po novoj sistematizaciji brojno stanje trebalo da se smanji za 111 zaposlenih.
U Šumskom gazdinstvu “Oštrelj” Drinić višak je 60 radnika. Ne izgleda mnogo, ali ako se uzme u obzir da je u ovoj maloj rubnoj opštini ukupan broj zaposlenih oko 400, jasno je da je to veliki udarac.
Čak i ako dobiju stimulativne otpremnine, pitanje je da li bi šumari koji su ostali bez posla ostali u Driniću ili Čajniču. I kakav bi posao mogli započeti sa ipak skromnih 20.000 ili 30.000 KM?
I nameće se pitanje: da li velika javna preduzeća poput “Šuma”, “Željeznice” ili “Pošta”, koja imaju svoje filijale i u malim zabačenim mjestima, imaju socijalnu odgovornost prema tim zajednicama?
Ili je upravo nakaradno shvaćena socijalna odgovornost i običaj da partije na vlasti javna preduzeća doživljavaju kao svoj plijen i kao sigurnu kuću za stranačke uhljebe, dovela do propasti tih preduzeća?
Aleksandar Čavić, demograf i ekonomista, kaže da treba prije svega imati na umu da je rad javnih preduzeća regulisan zakonom i da su ta preduzeća obavezna da sa dužnom pažnjom i odgovorno upravljaju resursima koji su im povjereni.
– “Šume RS” upravljaju jednim od najvećih, a po nekima čak i najvećim resursom Republike Srpske. S druge strane, ovo, kao ni druga javna preuzeća, nije izuzeto od obaveze da posluje uspješno i profitabilno i da tako donose profit svom osnivaču, dakle Republici Srpskoj – kaže Čavić.
Dodaje da se danas u BiH ponavlja greška, koja je bila opšte mjesto u ranijem socijalističkom sistemu, gdje je ovakvoj vrsti preduzeća davana i socijalne uloga, odnosno uloga socijalnog zbrinjavanja stanovništva.
– U višepartijskom sistemu se socijalna briga prometnula u partijsku i tako smo dobili sistem sa elementima partokratije.A to znači prekomjerno i ekonomski neopravdano zapošljavanje, kojim se i krši zakon i uništavaju javna preduzeća – kaže Čavić.
Javna preduzeća, ili u ovom slučaju “Šume RS”, dodaje Čavić, mogle bi mogle doprinijeti razvoju malih i nerazvijenih zajednica, ali samo ako bi poslovali uspješno.
– Ako bi imali zaposlene stručne i dobro plaćene ljude, koji ne bi razmišljali o odlasku, ako bi poslovali sa dobitkom, onda bi, prvo, redovno uplaćivali lokalnim zajednicama naknadu po osnovu eksploatacije šume, što bi tim zajednicama mnogo značilo. Uz to, punili bi budžet RS i od tog novca bi se mogli kreirati razvojni projekti za male i nerazvijene opštine – objašnjava Čavić.
Tako bi, recimo, Republika Srpska mogla podsticati zapošljavanje nastavnika, vaspitača u vrtićima, ljekara i medicinskog osoblja u malim opštinama.
– A ako bi te opštine imale domove zdravlja, škole, vrtiće u kojima ima dovoljno mjesta za svu djecu, ako bi imale solidne puteve, onda bi ljudi rado živjeli u takvim mjestima – zaključuje Aleksandar Čavić.
Čak i sindikalci priznaju da javna preduzeća sa enormnim viškom zaposlenih nemaju perspektivu i da nije nikakva sreća imati “državni posao” ako svakog mjeseca moraš štrajkom iznuđivati minimalnu platu.
– Jasno je da je i u “Šumama RS” ovakvo stanje neodrživo i da je smanjenje broja zaposlenih neminovnost. Jasno je takođe da će to biti veliki udar za male opštine, koje ionako imaju sve manje stanovništva, pogotovo mladih. Ali, ako želimo da se borimo za opstanak tih mjesta, moramo bit malo kreativniji i inovativniji – kaže Goran Stanković, predsjednik Saveza sindikata RS.
Kako kaže, u Driniću ima mogućnosti da Šumsko gazdinstvo razvija turističku ponudu, a slična je situacija i na Jahorini.
– Na Jahorini postoji Šumarska kuća “Ognjište”, koja je organizacioni dio “Šuma RS”. Oni mogu biti turistički atraktivni i ponuditi mnogo niže cijene, u odnosu na jahorinske hotele. Ali taj sadržaj nije promovisan, čak ni neki radnici “Šuma RS” ne znaju da to “Ognjište” postoji – kaže Stanković.
