VAŠINGTON – Pobjeda Donalda Trampa je katastrofa za Evropu, piše „Guardianov“ kolumnista Pol Taylor u osvrtu na povratak republikanca u Bijelu kuću.
Pitanje je samo koliko će loše postati. Evropljani će strateški, ekonomski i politički stradati zbog njegove politike „Amerika na prvom mjestu“, kao i zbog njegove nepredvidljivosti i transakcijskog pristupa globalnim poslovima. Podrivanje NATO-a, ohrabrivanje neliberalnih nacionalista posvuda, transatlantski trgovinski rat i bitka oko evropske regulacije američkih platformi društvenih medija, vještačke inteligencije i kriptovaluta samo su neki od glavnih rizika drugog Trampovog predsjedavanja.
Štaviše, Evropa je u opasnosti da bude stisnuta u sve dubljem američko-kineskom trgovinskom sukobu, s izgledima da se nađe pod teškim pritiskom Vašingtona da ograniči privredne veze s Pekingom, dok bi se istovremeno mogla suočiti s potencijalnom poplavom jeftine kineske robe preusmjerene na Evropu zbog previsokih carina na američkom tržištu.
Izgledi ozbiljno zategnutih transatlantskih odnosa zatekli su krhku Evropu. Evropske privrede zaostaju za SAD-om i Kinom u inovacijama, ulaganjima i produktivnosti. Njemačka i Francuska oslabljene su političkim krizama. Desničarski populisti, koji igraju na strahu od globalizacije i migracija, takođe su u porastu širom Evrope. A ruske trupe polako napreduju protiv ukrajinskih jedinica, dok Zapad ne pruža dovoljno podrške Kijevu da prevlada.
Nije jasno hoće li se zemlje EU moći ujediniti u odbrani zajedničkih interesa ako republikanska administracija nastavi s prijetnjom carina na svu evropsku robu ili ako Tramp pokuša baciti Ukrajinu pod voz i sklopiti dogovor s ruskim predsjednikom Vladimirom Putin kojim bi zamrznuo sukob i prekinuo rat pod uslovima ponižavajućima za Kijev.
Poljski premijer Donald Task, jedan od rijetkih jakih čelnika desnog centra u EU, izjavio je tokom vikenda da je „era geopolitičkog outsourcinga završila“. Evropa je, rekao je, trebala konačno odrasti i vjerovati u vlastitu snagu. On nije jedini koji želi da Trampova pobjeda podstakne Evropljane da učine više kolektivno za svoju odbranu i izgrade jači evropski stub NATO-a. Francuska se dugo zalagala za takvu „stratešku autonomiju“, ali mnoge zemlje EU ostaju oprezne prema svemu što bi moglo oslabiti transatlantsku vezu.
Zemlje EU zajedno vode trgovinsku politiku, tako da Evropska komisija ima tim iz pozadine koji se sedmicama priprema za mogući povratak Trampa, pripremajući načine da brzo i snažno uzvrati udarac ako bude potrebno u bilo kojem carinskom sporu. Ali nije jasno hoće li Ursula fon der Lejen moći okupiti 27 država EU iza zajedničkog stava. Moglo bi se ponoviti nedolično trčanje prema Vašingtonu koje smo vidjeli tokom Trampovog posljednjeg mandata da se određene zemlje dodvore Bijeloj kući i pokušaju osigurati bolje uslove za sebe. Zauzvrat bi kupovale više američkog oružja.
Fon der Lejen je podsjetila Trampa u čestitki da „milioni radnih mjesta i milijarde u trgovini i investicijama sa svake strane Atlantika zavise o dinamici i stabilnosti međusobnog privrednog odnosa“. Ali budući američki predsjednik opsjednut je neravnotežom u robnoj razmjeni s Evropom, a posebno njemačkom automobilskom industrijom.
Strateški gledano, Trampova pobjeda sigurno će oživjeti neizvjesnost oko budućnosti NATO-a, kojemu je prijetio ostavkom tokom svojeg prvog mandata u Bijeloj kući. Dok je Kongres od tada donio zakon koji otežava povlačenje SAD-a iz saveza, ništa ne može spriječiti predsjednika da potkopa njegov kredibilitet tako što će jasno dati do znanja da neće stati u odbranu evropskih zemalja od ruske agresije. Tramp je to rekao mnogo ranije ove godine, tvrdeći da će ohrabriti Rusiju da radi „što god dovraga žele“ sa saveznicima iz NATO-a koji nisu plaćali dovoljno za odbrambenu potrošnju.
Trampove pristalice kažu da je njegov oštar pristup u njegovom prvom mandatu šokirao evropske saveznike i natjerao ih da konačno povećaju izdvajanja za odbranu i da je on u pravu kada se pita zašto bi američki poreski obveznici trebali nastaviti subvencionisati sigurnost bogatih evropskih zemalja koje se besplatno oslanjaju na zaštitu SAD-a. Fiona Hil, njegova bivša savjetnica za Rusiju u Bijeloj kući, rekla je da Tramp jednostavno ne razumije vrijednost savezništva ili saveznika. Njegov pristup sigurnosti je čisto transakcijski.
Uticaj drugog Trampovog predsjedavanja na unutrašnju politiku Evrope mogao bi biti jednako štetan kao i na trgovinu i međunarodne odnose. Jedan bivši zvaničnik EU rekao je da Tramp ne samo da bi ohrabrio nacionalističke populističke vođe poput mađarskog premijera Viktora Orbana, slovačkog Roberta Fica i srpskog predsjednika Aleksandra Vučića da formiraju neku vrstu „neliberalne internacionale“ nego bi njegov uticaj takođe mogao povući glavne evropske konzervativce dalje udesno po pitanju migracija i rodnih pitanja te slabljenju evropskih liberalnih vrijednosti.
Tu je i uticaj tehnoloških mogula te velikih interesa banaka. Među milijarderima koji su podržavali Trampa bili su libertarijanski američki tehnološki preduzetnici Ilon Mask i Peter Tiel, a suzdržan je bio i Džef Bezos. Svi oni računaju na njega da će omogućiti besplatno korištenje društvenih medija, vještačke inteligencije i kriptovalute, uz veliku dozu deregulacije. Mask je prkosio naporima EU i UK-a da regulišu govor mržnje i dezinformacije na svojoj platformi društvenih medija X/Twitter.
Potraga tehnoloških mogula za nesputanom moći da izgrade svoja carstva izvan dometa vlada i centralnih banaka sigurno će dovesti do sukoba tokom drugog Trampovog mandata s evropskim zakonodavstvom koje reguliše internet, vještačku inteligenciju i elektroničke valute. To je još jedna moguća transatlantska kriza u nastajanju.
S obzirom na tako sumorne izglede, EU i Ujedinjeno Kraljevstvo trebali bi se proaktivno pripremati za najgore i približavati se kako bi odbranili svoje brojne zajedničke interese i vrijednosti. Nažalost, dosadašnji pokazatelji idu sve samo ne u tom smjeru, a na taj način Evropa bi mogla postati totalno irelevantna na svjetskoj pozornici, prenosi „Index„.
